Trong thế giới sân vườn Nhật Bản, bên cạnh những cây bonsai nhỏ bé được chăm chút tỉ mỉ, còn có một trường phái nghệ thuật độc đáo không kém, đó chính là nghệ thuật tạo hình cây Niwaki. Đây là kỹ thuật biến những cây trồng trong vườn thành những tác phẩm điêu khắc sống động, mang đậm triết lý và hơi thở của thiên nhiên. Khác với bonsai, Niwaki được trồng trực tiếp trong lòng đất, là linh hồn của cả khu vườn. Hãy cùng Vườn Nhật Thanh Tùng Cát Tường khám phá sâu hơn về nghệ thuật tinh tế và đầy cuốn hút này.
Nghệ Thuật Tạo Hình Cây Niwaki Là Gì?
Niwaki (庭木), dịch theo nghĩa đen là “cây vườn”, là một nghệ thuật tạo tác cây cảnh sân vườn truyền thống của Nhật Bản. Mục đích chính của nghệ thuật tạo hình cây Niwaki không phải là thu nhỏ cây lại như bonsai, mà là định hình và duy trì cây ở một kích thước lý tưởng, làm nổi bật những đường nét cốt lõi, tinh túy nhất của cây. Các nghệ nhân sẽ tỉa cành, uốn lá để cây mang một dáng vẻ già cỗi, cổ thụ, như thể đã trải qua hàng trăm năm phong sương, dù tuổi đời thực có thể không quá lớn.
Nghệ thuật này tập trung vào việc thể hiện bản chất và cá tính của từng loài cây, từ dáng thông kiêu hãnh vươn mình trên vách đá đến vẻ mềm mại của một cây phong. Mỗi cây Niwaki là một tác phẩm độc nhất, phản ánh sự tương tác hài hòa giữa bàn tay con người và vẻ đẹp nguyên sơ của tự nhiên. Chúng không chỉ đơn thuần là cây cảnh mà còn là những biểu tượng của sự kiên nhẫn, cân bằng và vẻ đẹp vượt thời gian, là yếu tố không thể thiếu để tạo nên sự tĩnh lặng và chiều sâu cho một khu vườn Nhật đúng điệu.
Cách Tạo Hình Cây Thành Niwaki
Quá trình tạo tác một cây Niwaki là một hành trình dài đòi hỏi sự kiên trì, tầm nhìn và sự am hiểu sâu sắc về đặc tính sinh trưởng của cây. Dưới đây là các bước cơ bản trong nghệ thuật tạo hình cây Niwaki mà các nghệ nhân tại Vườn Nhật Thanh Tùng Cát Tường thường áp dụng.
1. Lựa chọn cây phôi (Miki-zukuri)
Đây là bước khởi đầu vô cùng quan trọng. Một cây phôi lý tưởng cần có một thân cây (Miki) khỏe mạnh, có đường cong tự nhiên hoặc một dáng vẻ độc đáo. Các loại cây thường được lựa chọn để tạo hình Niwaki bao gồm thông (đặc biệt là thông đen Nhật Bản), tùng, phong, đỗ quyên, và các loại cây có lá thường xanh khác. Cây phôi nên có sức sống tốt và bộ rễ đã phát triển ổn định.
2. Định hình cấu trúc cành chính (Eda-zukuri)
Sau khi đã có cây phôi, nghệ nhân sẽ tiến hành “dọn dẹp” cây, loại bỏ những cành thừa, cành yếu và chỉ giữ lại những cành chính có vị trí đẹp, tạo thành bộ khung xương cho cây. Nguyên tắc cơ bản là tạo ra sự bất đối xứng một cách cân bằng, các cành được sắp xếp xen kẽ, vươn ra các hướng khác nhau để tạo cảm giác không gian thoáng đãng và chiều sâu. Các cành sẽ được uốn nắn bằng dây kẽm hoặc kỹ thuật kéo dây để định hình theo ý muốn.
3. Tạo tán lá (Happa-zukuri)
Đây là giai đoạn tạo nên nét đặc trưng của Niwaki. Từ những cành chính đã được định hình, nghệ nhân sẽ tỉa bớt các cành con và lá để tạo thành những cụm lá, hay còn gọi là “tán mây”. Những tán mây này không chỉ tạo điểm nhấn thẩm mỹ mà còn giúp ánh sáng có thể xuyên qua, chiếu rọi xuống thân cây và các tầng lá bên dưới, tạo hiệu ứng thị giác đẹp mắt và giúp cây phát triển khỏe mạnh.
Tỉa Tán Thành Mây Đúng Cách
Việc tạo ra những tán mây bồng bềnh, tự nhiên là kỹ thuật khó và đòi hỏi sự tinh tế nhất trong nghệ thuật tạo hình cây Niwaki.
- Xác định hình dạng tán: Mỗi tán lá được tạo hình giống như một hình tam giác hoặc hình vòm dẹt. Phần đỉnh của tán thường phẳng hoặc hơi cong nhẹ, trong khi phần dưới được tỉa gọn gàng để tạo ra một đường nét rõ ràng, phân tách với không gian trống bên dưới.
- Kỹ thuật tỉa: Sử dụng kéo chuyên dụng (như Hasami) để tỉa lá. Bắt đầu bằng việc loại bỏ các chồi non mọc thẳng đứng hoặc hướng xuống dưới. Tỉa thưa các lá bên trong tán để tạo độ thoáng, chỉ giữ lại những lá khỏe mạnh ở phía ngoài để tạo thành một bề mặt tán dày dặn, mịn màng.
- Tạo lớp và chiều sâu: Các tán mây được sắp xếp ở các độ cao và khoảng cách khác nhau, không chồng chéo lên nhau. Điều này tạo ra các lớp lang, chiều sâu và nhịp điệu cho tổng thể cây, khiến nó trông tự nhiên và sống động hơn. Quá trình này được gọi là “Fukinagashi” nếu các tán được định hình như đang bị gió thổi về một hướng.
Chăm Sóc Cây Niwaki
Để một tác phẩm Niwaki giữ được vẻ đẹp và sức sống qua nhiều năm, việc chăm sóc đúng cách là vô cùng quan trọng.
- Tưới nước: Cây Niwaki trồng trong vườn cần được tưới nước đều đặn, đặc biệt là trong mùa khô. Tuy nhiên, cần tránh để đất bị úng nước. Kiểm tra độ ẩm của đất trước khi tưới là cách tốt nhất.
- Bón phân: Cung cấp dinh dưỡng cho cây bằng phân hữu cơ tan chậm vào đầu mùa xuân và cuối mùa thu để cây phát triển khỏe mạnh và có sức đề kháng tốt.
- Cắt tỉa duy trì (Sentei): Đây là công việc phải làm thường xuyên, ít nhất một hoặc hai lần mỗi năm. Mục đích là để duy trì hình dáng đã tạo, loại bỏ các cành lá mọc không đúng vị trí, giữ cho các tán mây luôn gọn gàng và không bị quá dày đặc. Việc cắt tỉa đúng thời điểm cũng giúp kích thích cây ra chồi mới ở những vị trí mong muốn.
- Phòng trừ sâu bệnh: Thường xuyên kiểm tra cây để phát hiện sớm các dấu hiệu của sâu bệnh và có biện pháp xử lý kịp thời. Một cây Niwaki khỏe mạnh sẽ ít bị sâu bệnh tấn công.
Nghệ thuật tạo hình cây Niwaki không chỉ đơn giản là việc cắt tỉa cây cảnh. Đó là một quá trình thiền định, một cuộc đối thoại không lời giữa người nghệ nhân và thiên nhiên. Nó đòi hỏi sự thấu hiểu, kiên nhẫn và một tình yêu sâu sắc đối với cây cối. Mỗi cây Niwaki là một minh chứng cho vẻ đẹp của sự không hoàn hảo có chủ đích, là linh hồn mang lại sự bình yên và nét văn hóa đặc trưng cho khu vườn Nhật.
