Tùng La Hán, với vẻ đẹp mạnh mẽ, uy nghi và sức sống mãnh liệt, luôn là lựa chọn hàng đầu cho những người yêu thích cây cảnh. Trong đó, dáng trực là một trong những dáng thế cơ bản, thể hiện sự thẳng thắn, kiên cường và vươn lên mạnh mẽ. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn chi tiết và hoàn chỉnh về cách tạo dáng Tùng La Hán dáng trực, từ khâu chọn phôi, cắt tỉa, uốn cành, vào chậu cho đến chăm sóc, giúp bạn sở hữu một tác phẩm bonsai ưng ý.
1. Hiểu Về Dáng Trực (Chokkan) Trong Nghệ Thuật Bonsai
Dáng trực, hay còn gọi là dáng đứng thẳng, là một trong những dáng thế cơ bản và cổ điển nhất trong nghệ thuật bonsai. Cây có thân chính mọc thẳng đứng, hướng lên trời, tạo cảm giác vững chãi, ổn định và đầy sức sống. Dáng trực được chia thành nhiều loại nhỏ hơn dựa trên đặc điểm chi tiết của thân cây, cành lá, như:
- Trực quân tử (Formal Upright): Thân cây thẳng tắp, cân đối, các cành nhánh được bố trí đối xứng, tạo cảm giác trang nghiêm, uy nghi.
- Trực lắc (Informal Upright): Thân cây có thể hơi cong nhẹ, uốn lượn, tạo cảm giác mềm mại, tự nhiên hơn.
- Trực huyền (Slanting): Thân cây nghiêng về một bên, tạo cảm giác cây đang vươn mình trong gió.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ tập trung vào cách tạo dáng trực quân tử và trực lắc cho Tùng La Hán.
2. Quy trình tạo dáng trực cho cây tùng la hán
2.1. Chọn Phôi Tùng La Hán Phù Hợp Cho Dáng Trực
Lựa chọn phôi là bước quan trọng nhất, quyết định đến 80% thành công của tác phẩm bonsai. Đối với dáng trực, bạn nên chọn phôi có những đặc điểm sau:
- Thân chính: Thân phải khỏe mạnh, to ở gốc và thon dần về ngọn. Nên chọn thân có đường kính từ 3 – 5cm trở lên để tạo cảm giác vững chãi.
- Bộ rễ: Bộ rễ phải khỏe mạnh, tỏa đều, có nhiều rễ nhỏ để hút chất dinh dưỡng tốt.
- Cành nhánh: Nên chọn phôi có nhiều cành mọc ở các vị trí thích hợp để tạo dáng. Các cành nên mọc đối xứng hoặc so le nhau, không nên mọc chồng chéo.
- Lá: Lá phải xanh tốt, không bị sâu bệnh.
- Xuất xứ: Nên chọn phôi từ các nhà vườn uy tín để đảm bảo chất lượng cây.
2.2. Chuẩn Bị Dụng Cụ
Để tạo dáng Tùng La Hán dáng trực, bạn cần chuẩn bị những dụng cụ sau:
- Kéo cắt cành: Loại kéo chuyên dụng cho bonsai, có lưỡi sắc bén để cắt cành không bị dập nát.
- Cưa bonsai: Dùng để cắt những cành to.
- Kìm cắt dây: Dùng để cắt dây nhôm sau khi uốn cành.
- Kìm cạp tròn: Dùng để tạo sẹo lõm cho cây, giúp vết cắt mau lành và tạo nét cổ thụ cho cây.
- Dây nhôm: Loại dây chuyên dụng cho bonsai, có nhiều kích cỡ khác nhau phù hợp với từng loại cành.
- Chậu bonsai: Chọn chậu có kích thước và kiểu dáng phù hợp với dáng cây và kích thước phôi.
- Đất trồng: Hỗn hợp đất trồng bonsai chuyên dụng, đảm bảo thoát nước tốt và giàu dinh dưỡng.
- Phân bón: Phân bón hữu cơ, phân tan chậm chuyên dụng cho bonsai.
- Thuốc trị nấm, sâu bệnh: Để phòng và trị bệnh cho cây.
2.3. Cắt Tỉa Cành, Rễ
- Cắt tỉa rễ: Cẩn thận nhấc cây ra khỏi chậu cũ, loại bỏ đất cũ bám quanh rễ. Dùng kéo sắc cắt tỉa bớt những rễ già, rễ to, rễ mọc chồng chéo, rễ bị hư thối. Giữ lại những rễ nhỏ, rễ cám để cây hút chất dinh dưỡng. Mục đích của việc cắt tỉa rễ là để tạo bộ rễ nhỏ gọn, phù hợp với chậu bonsai và kích thích cây ra rễ mới.
- Cắt tỉa cành: Đây là bước quan trọng trong việc tạo dáng cho cây. Bạn cần xác định rõ dáng thế muốn tạo (trực quân tử hay trực lắc) và cắt tỉa cành theo nguyên tắc sau:
- Loại bỏ những cành mọc không đúng vị trí: Cành mọc đối chọi trực diện với thân, cành mọc thấp sát gốc, cành mọc chồng chéo lên nhau, cành mọc đâm thẳng vào thân chính.
- Cắt tỉa cành để tạo tán: Giữ lại những cành chính mọc theo hướng đã định, cắt tỉa bớt những cành phụ để tạo không gian cho cành chính phát triển. Nên cắt tỉa cành theo nguyên tắc “tam giác”, tức là cành dưới dài hơn cành trên, tạo tán cây cân đối.
- Tạo điểm nhấn: Có thể giữ lại một vài cành dài hơn để tạo điểm nhấn cho cây, nhưng không nên quá nhiều.
- Sử dụng kìm cạp tròn: Sau khi cắt cành, dùng kìm cạp tròn để tạo sẹo lõm cho vết cắt. Điều này giúp vết cắt mau lành và tạo nét cổ thụ cho cây.
- Đối với dáng trực quân tử: Cắt tỉa cành sao cho cây có tán hình chóp, cân đối, các cành mọc đối xứng hoặc so le nhau.
- Đối với dáng trực lắc: Có thể giữ lại một vài cành mọc dài hơn ở một bên để tạo sự mềm mại, uyển chuyển cho cây.
- Tạo Jin (cành khô) và Shari (thân cây bị lũa): (Tùy chọn) Nếu muốn tạo nét cổ thụ, hoang dã cho cây, bạn có thể tạo Jin (cành khô) và Shari (thân cây bị lũa) bằng cách bóc vỏ một phần cành hoặc thân cây và để cho phần đó khô tự nhiên. Tuy nhiên, kỹ thuật này đòi hỏi kinh nghiệm và sự tỉ mỉ cao.
2.4. Uốn Cành Tạo Dáng
- Thời điểm uốn cành: Nên uốn cành vào mùa xuân hoặc mùa thu, khi cây đang trong giai đoạn sinh trưởng mạnh.
- Chọn dây nhôm: Chọn dây nhôm có kích cỡ phù hợp với độ lớn của cành. Dây quá nhỏ sẽ không đủ sức giữ cành, dây quá to sẽ làm tổn thương cành.
- Kỹ thuật quấn dây: Quấn dây nhôm theo hình xoắn ốc, từ gốc cành ra ngọn, với góc nghiêng khoảng 45 độ. Không quấn dây quá chặt để tránh làm tổn thương cành và ảnh hưởng đến sự lưu thông nhựa cây.
- Uốn cành: Uốn cành từ từ, nhẹ nhàng, theo hướng đã định. Không nên uốn cành quá cong hoặc uốn ngược chiều sinh trưởng tự nhiên của cành.
- Giữ cố định cành: Sau khi uốn, dùng dây nhôm buộc cố định cành vào thân chính hoặc các cành khác để giữ dáng.
- Thời gian giữ dây: Thời gian giữ dây phụ thuộc vào độ lớn của cành và tốc độ sinh trưởng của cây. Thông thường, nên giữ dây từ 3-6 tháng, sau đó tháo dây và kiểm tra xem cành đã giữ được dáng chưa. Nếu cành chưa giữ được dáng, có thể quấn dây lại và tiếp tục uốn.
- Đối với dáng trực quân tử: Uốn các cành mọc ngang, tạo sự cân đối cho tán cây.
- Đối với dáng trực lắc: Uốn thân chính hơi cong nhẹ về một bên, các cành cũng uốn theo hướng cong của thân, tạo sự mềm mại, uyển chuyển.
2.5. Vào Chậu
- Chọn chậu: Chọn chậu có kích thước phù hợp với kích thước cây và dáng thế. Chậu nên có lỗ thoát nước tốt. Đối với dáng trực, nên chọn chậu hình chữ nhật hoặc oval có độ sâu vừa phải.
- Chuẩn bị đất trồng: Sử dụng hỗn hợp đất trồng bonsai chuyên dụng, đảm bảo thoát nước tốt và giàu dinh dưỡng. Có thể trộn đất akadama, đá perlite, đá pumice, vỏ thông, phân hữu cơ theo tỉ lệ phù hợp.
- Vào chậu:
- Lót một lớp sỏi hoặc lưới thoát nước dưới đáy chậu.
- Cho một lớp đất trồng vào chậu.
- Đặt cây vào chậu, điều chỉnh vị trí sao cho cân đối và đẹp mắt.
- Cố định cây bằng dây nhôm (nếu cần).
- Cho thêm đất trồng vào chậu, lấp đầy khoảng trống và ấn nhẹ để đất bám chặt vào rễ.
- Tưới nước đẫm cho cây.
2.6. Chăm Sóc Sau Khi Tạo Dáng
- Tưới nước: Tưới nước đều đặn, giữ ẩm cho đất nhưng không để úng nước. Bạn nên tưới vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát.
- Bón phân: Bón phân định kỳ, sử dụng phân bón hữu cơ hoặc phân tan chậm chuyên dụng cho bonsai. Nên bón phân vào mùa xuân và mùa thu, khi cây đang trong giai đoạn sinh trưởng mạnh.
- Phòng trừ sâu bệnh: Thường xuyên kiểm tra cây để phát hiện sâu bệnh kịp thời. Sử dụng thuốc trị nấm, sâu bệnh chuyên dụng cho bonsai khi cần thiết.
- Thay chậu: Thay chậu định kỳ, khoảng 2 – 3 năm/lần, tùy thuộc vào tốc độ sinh trưởng của cây và kích thước chậu.
- Cắt tỉa định kỳ: Cắt tỉa những cành mọc không đúng vị trí, cành mọc vượt, cành bị sâu bệnh để duy trì dáng thế cho cây.
Hy vọng những hướng dẫn trên đã giúp bạn tự tin hơn trong việc tạo hình cây cảnh. Dù cách tạo dáng tùng la hán dáng trực không hề đơn giản, nhưng với sự kiên trì và đam mê, chắc chắn bạn sẽ thành công. Chúc bạn sớm sở hữu tác phẩm bonsai ưng ý!
Vườn Nhật Thanh Tùng Cát Tường
Văn phòng: Đường Trường Sa, Xuân Canh, Đông Anh, Tp Hà Nội (Gần Hầm đi bộ số 7)
Số điện thoại: 0989 688 888 / 0915 686 888
Email: vuonnhatplus@gmail.com
Website: https://vuonnhat.net.vn/