Trong nghệ thuật bonsai, việc tạo dáng, định hình và giữ thế cho cây cảnh đóng vai trò quan trọng ngang với kỹ thuật chăm sóc. Để uốn được cành cây theo ý muốn, người chơi bonsai không thể thiếu sự hỗ trợ của dây kẽm. Đây là công cụ giúp cố định cành ở vị trí mong muốn cho đến khi chúng “ăn thế” tự nhiên. Tuy nhiên, giữa nhiều loại dây khác nhau trên thị trường, không phải ai cũng biết nên chọn loại nào phù hợp. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết về dây kẽm uốn cây cảnh nên chọn loại nào, ưu nhược điểm từng loại, cũng như cách sử dụng hiệu quả.
Vai trò của dây kẽm trong uốn cây cảnh
Dây kẽm là vật liệu không thể thiếu khi định hình bonsai. Nó giúp người chơi:
- Cố định cành ở hướng và độ cong mong muốn.
- Phân bổ lực uốn đều, hạn chế gãy cành.
- Giữ cho dáng cây ổn định trong thời gian dài.
- Tạo nên những đường cong mềm mại, tự nhiên.
Nếu không có dây kẽm, việc uốn cành sẽ khó khăn và dễ gây tổn thương cho cây. Tuy nhiên, không phải dây nào cũng thích hợp. Sự khác biệt về chất liệu, độ dẻo, độ bền và tính thẩm mỹ sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả.
Các loại dây kẽm phổ biến trong uốn bonsai
Dây nhôm uốn cây
Dây nhôm là loại phổ biến nhất trong cộng đồng chơi bonsai, đặc biệt ở Việt Nam. Nhôm mềm, dễ uốn, trọng lượng nhẹ, giá thành vừa phải nên được nhiều người lựa chọn.
Dây nhôm thường được sản xuất với nhiều kích thước từ 1 mm đến 6 mm để phù hợp với từng loại cành. Người chơi có thể dễ dàng cắt, uốn và tháo dây mà không làm tổn thương cây. Dây nhôm còn có ưu điểm là ít bị gỉ sét trong môi trường ẩm ướt.
Tuy nhiên, so với dây đồng, độ bền và khả năng giữ lực của dây nhôm kém hơn. Với những cành to, già, hoặc những cây bonsai có gỗ cứng như thông, tùng, dùng dây nhôm đôi khi không đủ lực giữ cố định.
Dây nhôm bọc đồng
Một biến thể nâng cấp của dây nhôm là dây nhôm bọc đồng hoặc có lõi đồng bên trong. Loại này kết hợp được ưu điểm của cả nhôm và đồng: dễ thao tác nhưng chắc chắn hơn dây nhôm thường. Tuy nhiên, giá thành cao hơn, ít phổ biến hơn nên ít được sử dụng đại trà.
Dây đồng uốn cây
Dây đồng là lựa chọn truyền thống và thường được các nghệ nhân chuyên nghiệp ưa chuộng, đặc biệt trong việc uốn những cây bonsai khó tính như thông, sam, bách. Đồng có độ bền cao, khả năng giữ lực tốt, một khi uốn thì cành rất khó bật lại.
Tuy nhiên, dây đồng cứng và khó thao tác hơn dây nhôm, đòi hỏi người dùng phải có kinh nghiệm. Ngoài ra, đồng dễ bị oxy hóa, đổi màu xanh hoặc nâu theo thời gian, gây mất thẩm mỹ nếu để lâu.
Dây kẽm thường
Ở một số nơi, người chơi mới bắt đầu thường tận dụng dây kẽm xây dựng hoặc dây thép để uốn cây. Tuy nhiên, đây không phải là lựa chọn tốt. Dây kẽm thường cứng, dễ rỉ sét, bề mặt thô ráp nên khi quấn vào cành dễ làm xước vỏ. Thêm vào đó, khả năng cố định cũng không cao, rất khó dùng cho bonsai tinh xảo.
Dây đồng thau và hợp kim khác
Ngoài nhôm và đồng, trên thị trường còn có các loại dây hợp kim như dây đồng thau, dây hợp kim nhôm. Những loại này thường được sản xuất chuyên dụng cho bonsai, có độ dẻo vừa phải và màu sắc đẹp. Tuy nhiên, chúng ít phổ biến và giá khá cao, chủ yếu dùng trong giới chơi cây cảnh chuyên nghiệp.
Nên chọn dây nhôm hay dây đồng?
Đây là câu hỏi được đặt ra nhiều nhất khi bàn về dây uốn cây. Lựa chọn phụ thuộc vào trình độ, loại cây và mục đích sử dụng.
- Người mới chơi bonsai thường được khuyên dùng dây nhôm vì dễ quấn, dễ tháo và ít gây hư hại cho cây. Dây nhôm thích hợp với những cây có cành mềm, dễ tạo dáng như sanh, si, mai chiếu thủy.
- Người chơi chuyên nghiệp và những cây có giá trị cao, cành cứng thường cần dây đồng để đảm bảo cành giữ dáng ổn định lâu dài. Dây đồng đặc biệt hiệu quả với thông, tùng, du, sam… vốn có thớ gỗ giòn, ít dẻo.
Có thể nói, dây nhôm phù hợp để luyện tập, uốn cơ bản, còn dây đồng phù hợp cho giai đoạn hoàn thiện và định hình lâu dài.
Cách chọn kích thước dây phù hợp
Ngoài chất liệu, đường kính dây là yếu tố quan trọng. Nếu dây quá nhỏ sẽ không đủ lực giữ, còn dây quá to sẽ khó thao tác và dễ làm tổn thương cây.
Nguyên tắc thường áp dụng là chọn dây có đường kính bằng 1/3 đến 1/2 đường kính cành. Ví dụ:
- Cành nhỏ (dưới 5 mm) → dây 1 – 2 mm.
- Cành vừa (5 – 10 mm) → dây 2,5 – 3,5 mm.
- Cành to (10 – 20 mm) → dây 4 – 6 mm.
Trong trường hợp đặc biệt, có thể quấn 2 lớp dây nhỏ song song thay cho một dây to để dễ thao tác và tránh gây hằn sâu vào vỏ cây.
Nguyên tắc sử dụng dây kẽm hiệu quả
Quấn dây đúng cách
Dây phải được quấn sát vào cành, theo góc khoảng 45 độ. Nếu quấn quá đứng hoặc quá ngang, lực giữ sẽ yếu và dây dễ trượt. Nên quấn từ gốc ra ngọn, giữ chặt tay để dây ôm đều quanh cành.
Không siết quá chặt
Nếu dây ép mạnh vào vỏ, theo thời gian khi cành phát triển sẽ để lại vết hằn sâu, ảnh hưởng thẩm mỹ. Cần để khoảng hở vừa đủ để cây có không gian phát triển, đồng thời kiểm tra định kỳ để nới hoặc tháo dây kịp thời.
Chọn thời điểm tháo dây
Thông thường, sau 3 – 6 tháng, cành đã “ăn thế” và có thể tháo dây. Với những cành to và già, thời gian giữ dây có thể lên đến 1 năm. Tuyệt đối không để dây quá lâu vì sẽ để lại sẹo vĩnh viễn.
Bảo vệ vỏ cây
Trước khi quấn dây, có thể dùng vải mỏng hoặc cao su quấn lót để bảo vệ vỏ cây, đặc biệt khi dùng dây đồng hoặc dây to.
Một số lưu ý khi mua dây kẽm uốn cây cảnh
- Nên mua dây tại các cửa hàng chuyên bonsai để đảm bảo chất lượng.
- Tránh mua dây xây dựng, dây thép rẻ tiền vì dễ gây hại cho cây.
- Ưu tiên dây nhôm mềm nếu mới tập chơi để dễ thực hành.
- Chuẩn bị nhiều kích cỡ dây khác nhau, từ nhỏ đến lớn, để phù hợp với từng loại cành.
Dây kẽm uốn cây cảnh là công cụ quan trọng quyết định đến sự thành công trong việc tạo dáng bonsai. Trong số các loại dây, dây nhôm và dây đồng là hai lựa chọn chính, mỗi loại có ưu nhược điểm và đối tượng phù hợp riêng. Người mới bắt đầu nên chọn dây nhôm để dễ thao tác, trong khi các nghệ nhân chuyên nghiệp thường dùng dây đồng để đảm bảo độ bền và chính xác.
Việc chọn đúng loại dây, đúng kích thước và quấn đúng kỹ thuật sẽ giúp cành cây vào thế tự nhiên, đẹp mắt mà không gây tổn hại. Như vậy, để trả lời câu hỏi “Dây kẽm uốn cây cảnh nên chọn loại nào?”, có thể khẳng định rằng không có một lựa chọn duy nhất, mà phụ thuộc vào mục đích, loại cây và kinh nghiệm của người chơi. Liên hệ ngay với Vườn Nhật để nhận được tư vấn cụ thể nhất nhé.