Trong thế giới nghệ thuật đỉnh cao, có những cái tên đã trở thành huyền thoại, những “báu vật sống” mà giá trị không thể đong đếm bằng tiền. Để hiểu được đỉnh cao của Tùng La Hán, chúng ta phải nhìn vào cả những cây bonsai kiệt tác khác, bởi chính câu chuyện của chúng đã định hình nên khái niệm “vô giá”.
Bài viết này của Vườn Nhật Thanh Tùng Cát Tường sẽ là một chuyến du hành sâu vào di sản của 10 cây và bộ sưu tập cụ thể, khám phá chi tiết những câu chuyện đã biến chúng thành huyền thoại mà dù sở hữu bao nhiêu tiền cũng không thể có được.
1. Cây Thông Trắng “Sống Sót Sau Hiroshima” – Nhân Chứng Lịch Sử Vô Giá
Kiệt tác Thông Trắng Nhật Bản này không chỉ là một cây bonsai, nó là một biểu tượng toàn cầu của sự sống và hòa bình. Câu chuyện của nó bắt đầu tại vườn của gia đình Yamaki ở Hiroshima. Vào buổi sáng định mệnh ngày 6 tháng 8 năm 1945, khi quả bom nguyên tử phát nổ chỉ cách đó chưa đầy 3km, một bức tường đã che chắn cho cái cây một cách thần kỳ khỏi sức ép và nhiệt lượng kinh hoàng. Giữa khung cảnh đổ nát, cây thông vẫn đứng vững. Hơn 30 năm sau, vào năm 1976, nhân dịp kỷ niệm 200 năm Quốc khánh Hoa Kỳ, gia đình Yamaki đã trao tặng kiệt tác này cho Vườn sưu tập Cây cảnh Quốc gia Hoa Kỳ như một thông điệp hòa giải. Ngày nay, nó không chỉ là một cây bonsai cổ, mà là một nhân chứng lịch sử vô giá, một di sản sống mang câu chuyện độc nhất về sự hủy diệt và tái sinh.
2. Cây Tùng La Hán “Fudo” – Kiệt Tác Mang Tên Vị Thần
Trong giới bonsai, cái tên “Fudo” gợi lên sự kính nể. Đây là một trong những cây Tùng La Hán cụ thể nổi tiếng và được khao khát nhất, từng là niềm tự hào trong bộ sưu tập của cố nghệ nhân Daizo Iwasaki. Tên cây được đặt theo “Fudo Myo-o” (Bất Động Minh Vương), một vị thần bảo hộ quyền năng trong Phật giáo Mật tông, người dùng thanh gươm trí tuệ để chặt đứt無 minh. Cái cây mang trọn vẹn khí phách đó: bộ rễ (nebari) vững chãi bám chặt vào đất, phần thân u nần với những mảng gỗ chết (shari) trắng xóa minh chứng cho tuổi đời hàng thế kỷ, và tán lá xanh thẫm vươn ra đầy quyền uy. “Fudo” là đỉnh cao của nghệ thuật tạo tác, một huyền thoại mà sau khi chủ nhân qua đời, nó gần như biến mất khỏi thị trường công khai.
3. Bộ Sưu Tập Tùng La Hán Vườn Thượng Uyển Hoàng Gia Nhật Bản
Đây là “thánh địa” của bonsai, một quần thể những Tùng La Hán kiệt tác được canh giữ nghiêm ngặt và bí ẩn nhất thế giới. Chúng là tài sản quốc gia, biểu tượng cho sự trường tồn của Hoàng tộc Nhật Bản. Lịch sử của bộ sưu tập này có từ thời Edo, khi các lãnh chúa (Shogun) và daimyo quyền lực có truyền thống dâng tặng những cây bonsai quý giá nhất của mình cho Thiên Hoàng. Ngày nay, chúng được chăm sóc bởi những nghệ nhân thuộc Cơ quan Nội chính Hoàng gia (Kunai-chō) với kỹ thuật được xem là bí truyền. Những kiệt tác này tuyệt đối không phải để bán, không được phép rời khỏi hoàng cung và là một di sản sống động của lịch sử và văn hóa Nhật Bản.
4. Kiệt Tác 800 Tuổi Tại Vườn Shunka-en – Đỉnh Cao Của Tuổi Đời
Tại vườn Shunka-en của bậc thầy bonsai đương đại Kunio Kobayashi, có một cây Bách Xù (Juniper) 800 tuổi được xem là thước đo cho giá trị của thời gian và triết lý Wabi-sabi (tìm kiếm vẻ đẹp trong sự không hoàn hảo và tàn phai). Mặc dù không phải Tùng La Hán, nó là ví dụ hoàn hảo để minh họa cho sự cổ kính vô giá. Cây được định giá trên 1 triệu USD nhưng ông Kobayashi tuyên bố sẽ không bao giờ bán đi di sản này. Nó là linh hồn của bảo tàng bonsai Shunka-en, một điểm đến mà mọi người yêu cây trên thế giới đều mơ ước ghé thăm. Vườn của ông cũng sở hữu những cây Tùng La Hán đẳng cấp, và kiệt tác 800 tuổi này chính là lời khẳng định về giá trị của sự cổ kính, một đẳng cấp mà những cây Tùng quý hiếm nhất hướng tới.
5. “Sandai Shogun no Matsu” – Cây Thông Của Chinh Di Đại Tướng Quân
Kiệt tác Thông Ngũ Diệp này là một ví dụ hoàn hảo về giá trị của “dòng dõi” và lịch sử. Tên của nó có nghĩa là “Cây thông của vị Shogun đời thứ ba”, bởi nó từng được đích thân Tokugawa Iemitsu, vị tướng quân quyền lực bậc nhất thời Edo, chăm sóc. Với lịch sử hơn 550 năm, nó là một đường dây kết nối trực tiếp đến một trong những nhân vật quan trọng nhất lịch sử Nhật Bản. Được truyền qua nhiều thế hệ Thiên Hoàng, hiện nay nó là một trong những ngôi sao sáng nhất của bộ sưu tập Vườn Thượng Uyển. Việc một cái cây có một tiểu sử cụ thể và danh giá như vậy đã tự động biến nó thành một di sản sống không thể định giá.
6. “Goshin” – Người Bảo Vệ Linh Hồn Của John Naka
Tác phẩm “Goshin” (Người Bảo Vệ Linh Hồn) không phải một cây, mà là một khu rừng bonsai gồm 11 cây Bách Xù Foemina, được tạo tác bởi huyền thoại bonsai người Mỹ John Y. Naka. Được xem là “cha đẻ của bonsai Hoa Kỳ”, ông Naka bắt đầu tạo tác “Goshin” từ năm 1948, mỗi cây trong khu rừng tượng trưng cho một người cháu của ông, với cây cao nhất là chính ông đang trông nom gia đình. Tác phẩm này không chỉ là đỉnh cao kỹ thuật mà còn chứa đựng ý nghĩa gia đình sâu sắc. Hiện được trưng bày tại Vườn sưu tập Cây cảnh Quốc gia Hoa Kỳ, “Goshin” là một trong những kiệt tác bonsai nổi tiếng nhất bên ngoài Nhật Bản.
7. Cây “Rồng Thăng” (The Dragon) – Tuyệt Tác Của Masahiko Kimura
Masahiko Kimura được mệnh danh là “nhà ảo thuật” của thế giới bonsai vì đã phá vỡ những quy tắc truyền thống. Ông là người tiên phong trong việc sử dụng các dụng cụ điện để điêu khắc gỗ chết, tạo ra những tác phẩm đầy kịch tính. Nổi tiếng nhất là cây Bách Xù với phần thân được tạo tác thành hình một con rồng đang cuộn mình bay lên trời. Tác phẩm này đã định hình lại nghệ thuật bonsai hiện đại, chứng minh rằng bonsai không chỉ là mô phỏng thiên nhiên mà còn là một hình thức điêu khắc đầy biểu cảm. Nó là một biểu tượng của sự đổi mới và sáng tạo vô biên.
8. Bộ Sưu Tập Tại Bảo Tàng Nghệ Thuật Bonsai Omiya
Bảo tàng Omiya ở Saitama, nằm trong “Làng Bonsai Omiya” lịch sử, là bảo tàng công cộng đầu tiên trên thế giới dành riêng cho bonsai. Nơi đây trưng bày một bộ sưu tập các kiệt tác vô giá, bao gồm nhiều cây Tùng La Hán và Thông cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Những cây này được quyên góp từ những nhà sưu tầm tư nhân hàng đầu với tiêu chuẩn cực kỳ khắt khe. Một khi đã vào bảo tàng, chúng sẽ trở thành di sản chung của công chúng, được bảo tồn cho các thế hệ tương lai và vĩnh viễn không còn nằm trên thị trường mua bán.
9. Những Cây Tùng La Hán Cảnh Quan tại Bảo tàng Adachi
Khác với bonsai, những cây Tùng La Hán (Niwaki) tại khu vườn của Bảo tàng Nghệ thuật Adachi là những cây cảnh quan khổng lồ. Khu vườn này đã được vinh danh là “Khu vườn đẹp nhất Nhật Bản” hơn 20 năm liền. Những cây Tùng ở đây không phải để bán, chúng là một phần không thể tách rời của một bức tranh sống động, một tác phẩm nghệ thuật tổng thể, nơi mỗi cây được cắt tỉa hoàn hảo đến từng milimet để hòa hợp với sỏi trắng, hồ nước và cảnh quan núi non xung quanh. Giá trị của chúng gắn liền với danh tiếng bất biến của khu vườn.
10. Những Cây Tùng La Hán Thiên Niên Kỷ tại các Cổ Tự Trung Hoa
Trung Quốc, cội nguồn của nghệ thuật cây cảnh, là nơi có rất nhiều cây Tùng La Hán cổ thụ hàng ngàn năm tuổi mọc trong khuôn viên các ngôi chùa cổ. Tên gọi “La Hán Tùng” cũng xuất phát từ đây, do quả của cây có hình dáng giống các vị La Hán. Tại các ngôi chùa ở Tô Châu hay Hàng Châu, những cây này không phải là bonsai, mà là những “cây thần”, “cây di sản” mang giá trị tâm linh sâu sắc. Chúng được xem là những vị thần hộ mệnh, chứng kiến lịch sử hàng ngàn năm của ngôi chùa và là một phần của di tích sống, hoàn toàn không thể và không bao giờ được mua bán.
Cuối cùng, 10 kiệt tác trên là một lời khẳng định đanh thép: có những thứ tiền không thể mua được. Lịch sử của chúng không phải để giao dịch, mà để chiêm nghiệm. Vẻ đẹp của chúng không phải để sở hữu độc quyền, mà để truyền cảm hứng cho tất cả. Đơn giản vì chúng không còn là cây cối, chúng là di sản của thế giới.
