Tùng cúc trúc mai là gì? Ý nghĩa phong thủy của bộ cây tứ quý

Nhắc đến Tùng Cúc Trúc Mai, người ta không chỉ nghĩ đến bốn loài cây quen thuộc, mà còn liên tưởng đến một biểu tượng văn hóa sâu sắc – Tứ Quân Tử. Trong nghệ thuật vườn Nhật, bộ tứ này không chỉ là yếu tố trang trí, mà còn là linh hồn của khu vườn, mang đến vẻ đẹp, sự cân bằng và ý nghĩa phong thủy độc đáo. Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá vẻ đẹp, ý nghĩa của Tùng Cúc Trúc Mai trong vườn cảnh, cách trồng, chăm sóc và ứng dụng chúng để tạo nên một không gian sống an lành, thịnh vượng.

Tùng Cúc Trúc Mai là gì?

Tùng Cúc Trúc Mai, hay còn gọi là “Tứ Quân Tử”, là một khái niệm quen thuộc trong văn hóa các nước Á Đông như Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. “Tứ Quân Tử” không chỉ đơn thuần là bốn loài cây, mà còn tượng trưng cho bốn đức tính tốt đẹp của người quân tử theo quan niệm Nho giáo:

• Tùng: Tượng trưng cho sự trường thọ, khí phách, bản lĩnh kiên cường.
• Cúc: Tượng trưng cho sự thanh cao, khiêm nhường, kín đáo và phúc lộc.
• Trúc: Tượng trưng cho sự ngay thẳng, chính trực, thanh cao và khả năng thích nghi.
• Mai: Tượng trưng cho sức sống mãnh liệt, sự tinh khiết và niềm hy vọng.

Cả hai cách gọi “Tùng Cúc Trúc Mai” và “Tùng Trúc Cúc Mai” đều chính xác, chỉ là thứ tự sắp xếp có sự thay đổi nhỏ do cách gieo vần.

Điều quan trọng cần nhấn mạnh là “Tứ Quân Tử” không chỉ là một khái niệm trừu tượng trong văn hóa, nghệ thuật, mà còn được ứng dụng một cách cụ thể, sinh động trong thiết kế cảnh quan, đặc biệt là trong nghệ thuật vườn Nhật Bản.

Vẻ Đẹp, Đặc Điểm Từng Loài Cây Trong Bộ Tứ Quý

Tùng (Matsu – 松): Cây Cảnh Trường Thọ, Biểu Tượng Của Khí Phách

Đặc điểm: Tùng là loài cây thân gỗ, có tuổi thọ cao, có thể sống hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm. Tùng có nhiều loại khác nhau, phổ biến trong vườn Nhật là Tùng Đen Nhật Bản (Pinus thunbergii), Tùng Trắng Nhật Bản (Pinus parviflora), Tùng La Hán (Podocarpus macrophyllus)… Lá tùng có dạng hình kim, thường xanh quanh năm, tượng trưng cho sức sống bền bỉ. Thân cây có vỏ xù xì, tạo nên vẻ đẹp cổ kính, mạnh mẽ.

Ý nghĩa phong thủy: Trong phong thủy, cây tùng mang lại may mắn, tài lộc, sự bình an và thịnh vượng cho gia chủ. Cây tùng còn được xem là có khả năng xua đuổi tà khí, mang lại năng lượng tích cực cho không gian sống.

Trong Vườn Nhật: Tùng thường là cây chủ đạo, tạo điểm nhấn ấn tượng trong các khu vườn Nhật Bản, từ vườn trà (Chaniwa), vườn đá (Karesansui) đến vườn dạo (Kaiyu-shiki-teien). Tùng cũng được ưa chuộng để tạo dáng bonsai nghệ thuật.

Cúc (Kiku – 菊): Hoa Cảnh Mùa Thu, Biểu Tượng Của Sự Cao Sang

Đặc điểm: Hoa cúc là biểu tượng của mùa thu trong bộ tứ quý. Cúc có nhiều loại, đa dạng về màu sắc (vàng, trắng, tím, đỏ,…), hình dáng (cúc đại đóa, cúc mâm xôi, cúc họa mi,…). Hoa cúc thường nở rộ vào mùa thu, mang đến vẻ đẹp rực rỡ, ấm áp.

Ý nghĩa phong thủy: Hoa cúc tượng trưng cho sự cao sang, quý phái, trường thọ và phúc lộc. Trong văn hóa Nhật Bản, hoa cúc còn là biểu tượng của hoàng gia, thể hiện sự hoàn hảo, thanh cao. Cúc vàng mang ý nghĩa giàu sang, phú quý; cúc trắng tượng trưng cho sự thanh khiết, khiêm nhường. Cúc còn là loài hoa “tàn nhưng không rụng”

Trong Vườn Nhật: Hoa cúc thường được trồng thành khóm, bồn, hoặc kết hợp với các loại cây khác để tạo nên vẻ đẹp sinh động, rực rỡ cho khu vườn vào mùa thu.

Trúc (Take – 竹): Cây Cảnh Thanh Cao, Biểu Tượng Của Sự Ngay Thẳng

Đặc điểm: Cây trúc đại diện cho mùa hè. Trúc là loài cây thân đốt, rỗng ruột, có thể cao đến hàng chục mét. Có nhiều loại trúc khác nhau, phổ biến trong vườn Nhật là trúc quân tử (Bambusa multiplex), trúc cần câu (Phyllostachys aurea), tre vàng sọc (Bambusa vulgaris ‘Vittata’)… Lá trúc xanh mướt, mọc thành từng chùm, tạo nên vẻ đẹp thanh thoát.

Ý nghĩa phong thủy: Trúc tượng trưng cho sự ngay thẳng, chính trực, thanh cao và khả năng thích nghi, dẻo dai trước mọi nghịch cảnh. Trong phong thủy, trúc mang lại may mắn, tài lộc, sự bình an và sức khỏe. Trúc còn có khả năng hóa giải sát khí.

Trong Vườn Nhật: Trúc thường được trồng thành hàng, dọc theo lối đi, hoặc tạo thành những khu rừng trúc nhỏ, mang đến vẻ đẹp yên bình, thư thái cho khu vườn.

Mai (Ume – 梅): Hoa Cảnh Báo Xuân, Biểu Tượng Của Sự Tinh Khiết

Đặc điểm: Hoa mai là biểu tượng của mùa xuân. Trong văn hóa Nhật Bản, hoa mai (Ume) thường là loại mai trắng (Prunus mume), có hoa màu trắng tinh khiết, nở vào cuối đông, đầu xuân. Ở Việt Nam, mai vàng (Ochna integerrima) thường được sử dụng thay thế trong bộ tứ quý. Hoa mai có vẻ đẹp mong manh nhưng kiên cường, nở rộ trong giá lạnh, báo hiệu mùa xuân về.

Ý nghĩa phong thủy: Hoa mai tượng trưng cho sức sống mãnh liệt, sự tinh khiết, thanh cao và niềm hy vọng vào tương lai tươi sáng. Mai mang lại may mắn, tài lộc, sự bình an và hạnh phúc. Mai trắng tượng trưng cho sự tinh khiết; mai vàng tượng trưng cho sự giàu sang, phú quý.

Trong Vườn Nhật: Mai thường được trồng đơn lẻ hoặc thành cụm, tạo điểm nhấn nổi bật cho khu vườn, đặc biệt là vào mùa xuân.

Tùng Cúc Trúc Mai Trong Phong Thủy Vườn Nhật: Nguyên Tắc Bố Trí

Trong nghệ thuật vườn Nhật, việc bố trí Tùng Cúc Trúc Mai không chỉ dựa trên yếu tố thẩm mỹ mà còn tuân theo những nguyên tắc phong thủy nhất định:

Vị trí:

• Tùng: Thường được đặt ở vị trí trung tâm, cao ráo, tượng trưng cho sự vững chãi, trường tồn.
• Cúc: Thường được trồng ở những nơi có nhiều ánh sáng, gần lối đi, hoặc kết hợp với đá, sỏi.
• Trúc: Thường được trồng thành hàng, dọc theo lối đi, hoặc tạo thành những khu rừng trúc nhỏ, mang đến sự yên bình.
• Mai: Thường được trồng ở những nơi trang trọng, gần cửa ra vào, hoặc tạo điểm nhấn trong vườn.

Kết hợp: Các loài cây trong bộ tứ quý có thể được trồng riêng lẻ hoặc kết hợp với nhau để tạo nên sự hài hòa, cân đối. Ví dụ, có thể trồng tùng làm cây chủ đạo, kết hợp với trúc, cúc, mai ở xung quanh.

Hướng: Nên xem xét hướng của khu vườn và mệnh của gia chủ để bố trí cây cho phù hợp. Ví dụ:

• Hướng Đông: Tượng trưng cho hành Mộc, rất thích hợp để trồng các loại cây như Trúc, Mai.
• Hướng Nam: Tượng trưng cho hành Hỏa, có thể trồng các loại cây có hoa màu đỏ, hồng, tím như hoa Cúc.
• Hướng Tây: Tượng trưng cho hành Kim, thích hợp trồng các loại cây có hoa màu trắng như Mai trắng, hoặc các loại cây có lá kim như Tùng.
• Hướng Bắc: Tượng trưng cho hành Thủy, có thể trồng các loại cây có khả năng chịu bóng râm tốt.

Gợi Ý Thiết Kế Vườn Nhật Với Tùng Cúc Trúc Mai

• Tiểu cảnh Tùng Cúc Trúc Mai: Tạo một tiểu cảnh nhỏ với sự kết hợp của bốn loài cây, đá, sỏi và nước, mang đến một góc vườn Nhật Bản thu nhỏ trong không gian sống.
• Vườn trà (Chaniwa): Trồng tùng, trúc, mai xung quanh trà thất, tạo không gian yên tĩnh, thanh tịnh để thưởng trà.
• Vườn đá (Karesansui): Sử dụng tùng bonsai, đá và sỏi để tạo nên một khu vườn đá khô, thể hiện triết lý Thiền tông.
• Vườn dạo (Kaiyu-shiki-teien): Bố trí tùng, cúc, trúc, mai dọc theo lối đi, tạo nên những khung cảnh đẹp mắt, thay đổi theo từng bước chân.
• Vườn hiện đại: Kết hợp tùng, cúc, trúc, mai với các loại cây cảnh khác và các vật liệu hiện đại như gỗ, đá, kính để tạo nên một khu vườn Nhật Bản mang phong cách đương đại.

Tùng Cúc Trúc Mai không chỉ là bốn loài cây cảnh đẹp, mà còn là biểu tượng văn hóa, mang ý nghĩa phong thủy sâu sắc trong nghệ thuật vườn Nhật. Việc sở hữu và bài trí bộ tứ quý này trong không gian sống sẽ mang đến vẻ đẹp, sự cân bằng, may mắn và thịnh vượng cho gia chủ.